Պետական կառավարման մոդելներն ու մարդկության ապագան. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Մեր հյուրն է իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, ԵՊՀ պետության և իրավունքի տեսության ու պատմության ամբիոնի վարիչ Արթուր Վաղարշյանը
– Պարոն Վաղարշյան, մեր պետությունը այսօր ասես մի շարք առումներով հայտնված լինի փոսի մեջ ու չի կարողանում դուրս գալ այնտեղից: Ընդհանրապես, ժողովուրդների կամ պետությունների կյանքում ճգնաժամերն ինչպե՞ս են հաղթահարվում:
– Ճգնաժամերից դուրս գալու համար քաղաքագիտությունը մշակել է որոշակի ուղիներ: Պատմականորեն ժողովուրդները կարողացել են ստեղծված վիճակներից դուրս գալ այդ եղանակներով: Իսկ վերջիններիս առկայությունն ապահովել է պարզապես պետական իշխանության հեղինակությունը:
Եվ եթե մենք մեր ժողովրդին չհասցրեցինք պետականության պաշտամունքի գիտակցությանը, դրանից ելնելով նաև՝ օրինահպատակ չդարձավ նա, ապա հաջողության չենք հասնի: Իսկ այդպես կլինի այն դեպքում, երբ ժողովուրդը վստահի իր իշխանություններին: Այսինքն՝ վերջիններս լինեն լեգիտիմ: Այս բառի համարժեքը, ըստ իս, իրավահեղինակությունն է: Այնքան հեղինակություն ունենան պետական կառույցներն իրենց բնակչի աչքում, որպեսզի վերջինս պատրաստ լինի անձնազոհության:
– Բնականաբար, մեզ մոտ այդպես չէ:
– Իհարկե, այդպես չէ: Եվ առաջին հերթին հենց օրինահպատակ չէ մեր ժողովուրդը: Իսկ թե այդ հատկանիշը որքան կարևոր է պետության ամրապնդման հարցում, գիտակցել է մեր մեծերից Շահամիր Շահամիրյանը: Կարդացեք «Որոգայթ փառաց»–ի ներածությունը: Այս մեծ մտածողը ևս ցանկանում էր տեսնել իր ազգի փառքը: Եվ այդ փառքին հասնելու միջոցը համարում էր պետությունը և օրենքը:
Իսկ պետականությունը, որն ազգերի հարատևման միջոցն է, ինչպես Մոնտեսքյուն էր ասում՝ փչացող միրգ է: Այն անհրաժեշտ բան է, բայց միաժամանակ փչանալու հատկություն ունի: Դրա համար մշտապես պետք է առողջ պահել կարողանաս:
– Այսօր մեր երկրում մի շարք նախաձեռնություններ կան, որոնք շեշտը դնում են հոգևոր դաշտի վրա: Կամ ավելի ճիշտ՝ բարոյական և հոգևոր: Այդ ճանապարհը մեզ տեղ կհասցնի՞:
– Դեռևս 19–րդ դարից սկսած՝ մարդկության մտածողները հասկացան, որ ինչ–որ իրենք արեցին ազատական հեղափոխությունների միջոցով, դեռևս ամենը չէ: Որովհետև նաև մեծ պրոբլեմներ ստեղծեցին մարդու համար: Նրա միջից հանեցին հոգևորը, նաև՝ կրոնը, ու տեղը ոչինչ չդրեցին:
Եվ կրկին խոսվում է այն մասին, որ հարկավոր է վերադառնալ սոցիալական կարգավորմանը՝ կրոնա–բարոյական սկզբունքների միջոցով:
Բայց ասեմ, որ այս հարցում հարկ չկա, որ մենք շտապենք ու առաջամարտիկ դառնանք: Ցանկության դեպքում էլ դա մեզ թույլ չեն տա: Այսինքն՝ թույլ չեն տա, որ հիմնադրենք հայկական թեոկրատիա: Տեսեք՝ մեր Սահմանադրությամբ մի «շնորհակալություն» ենք ասել մեր եկեղեցուն, անընդհատ փնովում են: Պետք է հավասարակշռված ձևով հոգևորը վերադարձնենք մարդուն: Որպեսզի մարդու նպատակը միայն սպառումը չլինի:
– Շատերը հիմա ասում են, որ աշխարհում պետությունների կառավարման ներկա մոդելը սպառել է իրեն, այլևս արդյունավետ չէ: Մարդկությունը կկարողանա՞ նոր մոդել ստեղծել, թե, ի վերջո, Չերչիլը միշտ ճիշտ կլինի, երբ ասում էր՝ ժողովրդավարությունը մի բան չէ, բայց դրանից լավը չի հայտնագործվել:
– Գլոբալ աշխարհի մոդելը արդեն վաղուց է իրեն սպառել: Ընդհանրապես ժողովրդավարությունը պետք է հասկանալ գլոբալ–համաշխարհային և ներպետական–ազգային մակարդակներով: Համաշխարհային մակարդակով այդ ժողովրդավարությունն իսկապես չկա: Ճիշտ է, կա միջազգային իրավունք, բայց այն ենթակա է երկակի ստանդարտների:
Տեսեք՝ անգամ ՄԱԿ–ում քվեարկության կարգն ինքնին պրոբլեմատիկ է ողջ աշխարհի համար: Ընդ որում, ՄԱԿ–ի ստեղծումից տասնամյակ անց հայտնվեցին նախագծեր, որ այդ համակարգը պետք է բարեփոխել: Սակայն մեծ տերությունները երբեք էլ դրան չհամաձայնեցին և չեն էլ համաձայնի: Այդպես է ձեռնտու աշխարհի ուժեղներին:
– Իսկ դուք հնարավոր համարո՞ւմ եք կամ կանխատեսո՞ւմ եք, որ կառավարման նոր մոդելն այլևս հիմնված կլինի սոցիալիստական սկզբունքների վրա:
– Ի դեպ, ասեմ, որ այդ միտումը մեր քաղաքական իշխանությունը վաղուց հասկացավ: Մեր վերջին Սահմանադրությամբ զուտ ազատական սկզբունքներից վերադարձ կատարեց դեպի սոցիալիզմ: Այժմ տնտեսական հիմքը համարվում է սոցիալապես կողմնորոշված շուկան:
Այս տարիների ընթացքում հասկանալի դարձավ, որ զուտ ազատականության հիմքերով չկարողացանք տնտեսական զարգացման բարձր տեմպեր ապահովել: Նաև գիտակցեցինք, որ ձեռնարկատիրությունը պետք է որոշակի սոցիալական գործառույթ ստանձնի:
Համեմատենք մահմեդական համակարգի հետ. այստեղ սեփականությունը նաև պարտականություն է: Մինչդեռ մեզ մոտ սեփականությունը միշտ իրավունք է:
Ես դեռևս չեմ կարող ասել, թե ընդհանրապես այս առումով աշխարհում զարգացումները ո՞ր ուղղությամբ կգնան, բայց ձեզ հավաստիացնում եմ, որ քաղաքական, իրավական ուսմունքների մեջ Կարլ Մարքսի ուսմունքը վերջին տեղում չէ:
– Այսինքն՝ մարդկության ապագան կարող է սոցիալիզմը լինել:
– Գլոբալ առումով մարդկության ապագան դա է: Որովհետև հակառակ դեպքում երկրագունդը կկործանվի: Տեսեք՝ եթե ողջ մարդկությունը սպառի այնքան էլեկտրաէներգիա և ունենա այնքան ավտոմեքենա, որքան ԱՄՆ–ում և Հյուսիսային եվրոպայում են, ապա երկրագունդը կպատվի ծխի շղարշով: Իսկ դա նշանակում է մարդկության վերջը: Նման կարգի այլ տվյալներ ևս կան: Այնպես որ, սոցիալական կարգավորումը պետք է վերադառնա իր չափերի մեջ:
Բայց այսպես դատենք, եթե մարդկությունը ներկա տեխնոլոգիաներն է օգտագործում: Սակայն հնարավոր է առաջիկայում այնպիսի հայտնագործություններ արվեն, որ այլևս նրա համար վերանան էներգետիկ պրոբլեմները: Ո՞վ գիտե…
Շարունակությունը՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
"Миссия Добро": Волонтеры из РФ помогают армянским детям с особенностями развития
Обещают «сожрать» право граждан Армении на свободный выбор: «Паст»
Тегеран-Москва-Ереван: формирующаяся новая ось в Евразии: «Паст»
Впервые гражданин РА был удостоен «Почетной грамоты» от президента РФ: «Паст»
С азербайджанской железнодорожной станции Беюк-Кясик отправлен состав с топливом для Армении
Сегодня - премьер-министр, завтра - бывший, а Церковь вечна: «Паст»
Итальянский городок в Тоскане платит $30 000 за переезд — с одним условием
Напряжная ситуация во дворе церкви
Картина «Почтальон» Карена Геворкяна удостоилась специального упоминания на фестивале документальног...
Визит Оверчука в Ереван։ новые импульсы Москвы: «Паст»
