Ծանոթ ու միարժամանակ անհայտ… կարդամոն համեմունք
Կարդամոնը՝ հիլը (Elettaria cardamomum) բազմամյա խոտաբույս է, որի սերմերը հասունանում են երրորդ տարում և ունեն կամֆորայի խիստ հոտ։ Այն հանդիսանում է ամենաթանկ համեմունքներից մեկը և այդ իսկ պատճառով ստացել է «համեմունքների թագուհի» անունը։ Հիլը արտահայտված համով խտացված համեմունք է, ուստի այն օգտագործվում է փոքր քանակությամբ: Հիլի սերմերը պարունակում են 3-8% եթերայուղ, ինչպես նաև տերպինեոլ, տերպինիլացետատ, սինեոլ, սպիտակուց: Հիլի յուղը լայնորեն օգտագործվում է օծանելիքի արտադրության մեջ: Հիլը նաև ուժեղ տոնիկ է: Մերձավոր Արևելքում և Հնդկաստանում ընդունված է ավելացնել այն սուրճի և թեյի մեջ (այսպես կոչված բեդվինյան սուրճ և մասալա թեյ): Ընդ որում հիլն ու սուրճի հատիկները հաճախ աղում են միասին: Երբ հիլը զուգորդվում է այլ համեմունքների հետ, ապա հակված է գերակշռել դրանց համին: Միջնադարում վերը նշված նյութերի առկայության պատճառով այն նշանակվել է ստամոքսահյութի սեկրեցիան խթանելու, ստամոքսի մկաններն ուժեղացնելու, ինչպես նաև պոտենցիայի բարձրացման համար: Հիլի պատմություն ունի ընդհանրություն այնպիսի համեմունքների հետ, ինչպիսիք են պղպեղը, կոճապղպեղը և դարչինը: Հնդկաստանից է այդ համեմունքը բերվել Մերձավոր Արևելք (ներառյալ Հին Եգիպտոս): Մ.թ.ա. առաջինից երկրորդ հազարամյակում արաբ վաճառականները, որոնք երկար ժամանակ հանդիսացել են համեմունքների մատակարարման մենաշնորհատերեր, հիլ են ներմուծել Հին Հռոմ և Հին Հունաստան:
Արաբներն իրենք էլ լայնորեն օգտագործել են հիլը որպես համեմունք և որպես դեղամիջոց նման կերպ ստեղծելով ժամանակակից դեղերի նախատիպերը (էլիքսիրներ, օշարակներ):
Աստիճանաբար, 12-րդ դարում, համեմունքը տարածվել է նաև եվրոպական այլ երկրներում: Համեմունքի ծագումը, որը մանրակրկիտ կերպով թաքցրել են մատակարարները, հաստատապես պարզել են պորտուգալացի նավագնացները, որոնք 16-րդ դարում ափ են իջել Գոայի շրջանում: Ծովային նոր ուղիների բացումը համեմունքը դարձրել է ավելի մատչելի և էժան:
Հիլի մասին տեղեկատվություն է պարունակում Այուրվեդայի վեդական բժշկություն կանոններում, որն ավելի քան 5000 տարեկան է: Այդ համեմունքը հիշատակվում է նաև հին գրություններում, որոնք գրվել են հնդկական քաղաքակրթության արշալույսին: Եգիպտական բուժիչ բույսերի գրքում (Ebers papyrus), որը թվագրված է մ.թ.ա. 1550 թվականով, առկա է վկայություն այդ համեմունքի բուժիչ հատկությունների մասին:
Հին Եգիպտոսում հիլը օգտագործել են բուրումնավետ վառելու նյութեր պատրաստելու համար, որոնք օգտագործվել են կրոնական արարողություններում: Աղբյուրները, որոնք թվագրվում են մ․թ․ա․ 4-րդ դարով, նշում են, որ հին եգիպտացիները հիլ են օգտագործել ատամները սպիտակեցնելու և մաքրելու համար՝ այն ավելացնելով օծանելիքի բաղադրության մեջ:
Հին Հռոմում և Հին Հունաստանում համեմունքը օգտագործել են խոհարարության, բժշկության և օծանելիքի արտադրության մեջ: Մ.թ.ա. 3-րդ դարում հին հույն բնագետ Թեոֆրաստոս հիլը նկարագրվել է իր «Բույսերի պատմություն» աշխատության մեջ:
Հետագայում, մեր դարաշրջանի սկզբին, հին հռոմեական բժիշկ, դեղագետ և բնագետ Դիոսկորիդեսը «Բժշկական նյութերի մասին» իր գլխավոր աշխատության մեջ և հռոմեացի գիտնական Պլինիին իր «Բնական պատմության» մեջ բացահայտել են հիլի արտասովոր ուժը: Նրանց կարծիքը կիսել են նաև միջնադարյան Եվրոպայի բժիշկները, և հիլը դեղատներում վաճառվել է որպես անկախ դեղամիջոց, կամ խառնված այլ դեղորայքի հետ:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
Даст ли ход «папкам», или удовлетворится увольнением? «Паст»
Очередная «шустрость» свалить на других собственные ошибки: «Паст»
Как не разориться в Черную пятницу: 5 полезных советов
Своеобразная «концепция» «борьбы» с преступностью: «Паст»
Армения – лидер среди стран СНГ по дороговизне услуг заведений общепита
Уголовное преследование в отношении предпринимателей продолжается: «Паст»
Как собираются лишить эту власть возможности получить мандат в будущем? «Паст»
МИД Армении прокомментировал заявление посла США в Баку об управлении трансграничными водными ресурс...
В списке основных налогоплательщиков также есть грузоперевозчики: «Паст»
Покорение арктической сцены Степанакертским русским драматическим театром
