Եվրասիայում բոլորովին նոր քարտե՞զ կգծվի. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Ամերիկյան վերլուծաբան Փոլ Գոբլին հայերս լավ ենք ճանաչում։ Եվ ոչ թե այն պատճառով, որ նա մեր անկախության տարիների սկզբին ԱՄՆ պետդեպարտամենտում դեռևս ԽՍՀՄ ազգային հարցերով հատուկ խորհրդականի պաշտոնն էր զբաղեցնում, այլ այն ծրագրով, որը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հնարավորություն էր ենթադրում։ Այսպիսով, չնայած մեր իշխանությունների ամենատարբեր հերքումներին, ոչ մեկի համար այլևս գաղտնիք չէ, որ 90–ականներին այս մարդը մեզ առաջարկում էր փոխանակել Ղարաբաղի Լաչինի շրջանը ՀՀ Մեղրիի շրջանով, որի արդյունքում Ադրբեջանն ուղղակի աշխարհագրական կապ կհաստատեր Նախիջևանի, իսկ Հայաստանը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հետ, ինչ–որ պահի իրականացնելով նաև այն իր կազմի մեջ տեսնելու վաղեմի երազանքը։ Սակայն, Գոբլի ծրագիրն արդարացիորեն խիստ բացասական արձագանք գտավ հայ հանրության և քաղաքական շրջանակների մոտ (ոմանք նույնիսկ Հոկտեմբերի 27–ն են դրա հետ կապում...), քանի որ նման աննորմալ տարածքային առևտրի արդյունքում Հայաստանը կզրկվեր Իրանի հետ կապից, իսկ Թուրքիան և Ադրբեջանը կկարողանային անմիջական կապ հաստատել միմյանց միջև՝ դրանից բխող հետագա բոլոր հետևանքներով։ Ի վերջո, այդ իրողությունը նաև աշխարհաքաղաքական իրավիճակի փոփոխության կհանգեցներ տարածաշրջանը՝ Թուրքիայի/ԱՄՆ–ի դերակատարման ահռելի ավելացման և Իրանի/Ռուսաստանի չեզոքացման արդյունքով, ինչը, բնականաբար, չէր կարող նոր գլխացավանք չդառնալ հայերիս համար, եթե չխոսենք պետության իսպառ կորստի մասին...
Փոլ Գոբլին հիշելու առիթը, սակայն, այս անգամ այլ է։ Բանն այն է, որ այս մարդը հերթական ֆանտաստիկ մտքերն է առաջ քաշել, ինչն այս անգամ էլ առնչվում է ՌԴ–ին, իսկ ավելի ճիշտ՝ այդ երկրի փլուզմանը։ Նա իր վերջին վերլուծության մեջ համոզում է հայտնել, որ Մոսկվայի դեմ պետք է ոչ թե պայքարել, այլ ուղղակի սպասել՝ մինչև այն ինքը կփլուզվի։ Իսկ փլուզման սկիզբը Գոբլը տեսնում է Կազանում, որտեղ օգոստսի 1–ին ավարտվում է Թաթարստանի Հանրապետության և ՌԴ պետական մարմինների իրավասությունների և կառավարման լիազորությունների տարանջատման մասին համաձայնագիրը, որը ստորագրվել էր 2007թ. հունիսի 26–ին, ՌԴ նախագահ Վլ. Պուտինի և Թաթարստանի նախագահ Մինտիմեր Շայմիևի կողմից, 10 տարով։
Թաթարական ԶԼՄ–րը գրեցին, և ռուսական մեդիան էլ չհերքեց, որ նախագահ Պուտինը որոշել է չերկարաձգել այդ համաձայնագիրը՝ չնայած Թաթարստանի խորհրդարանի դիմումին, և ահա Գոբլը կարծում է, որ ստեղծվելիք իրավական վակուումը լուրջ ծայրահեղական տրամադրություններ է առաջ բերելու Թաթարստանում՝ նախադեպ դառնալով նաև մնացած հանրապետությունների, երկրամասերի ու ինքնավար մարզերի համար։
Ի դեպ, ՌԴ–ի նկատմամբ այս հայացքը Գոբլի դեպքում նոր բան չէ։ Նա դեռ մի քանի տարի առաջ էր Ամերիկայի ձայն ռադիոկայանի ռուսական ծառայությանը տված հարցազրույցում համոզում հայտնել, որ Ռուսաստանում տեղի է ունենում էթնիկ ռուսների դիրքերի թուլացում՝ ոչ ռուս էթնիկական խմբերի դիրքերի ամրապնդման ֆոնին, ինչը բազում գործոններով պայմանավորված առարկայական գործընթաց էր համարել։ Օրինակ՝ ռուսների շրջանում ծնելիության անկում, ոչ ռուս բնակչության բարձր ծնելիություն, Կենտրոնական Ասիայի ու Հարավային Կովկասի երկրներից զանգվածային ներգաղթը, ինչն էլ հանգեցնում է ՌԴ բնակչության կազմում էթնիկ ռուսների տոկոսային կշռի կտրուկ նվազմանը: Վերլուծաբանը դեռ այդ ժամանակ էր համոզված, որ 1991–ի համեմատ, երբ ռուսները բնակչության 90 %–ն էին կազմում, սա վիթխարի անկում է, և այժմ այս տեսակետը ոչ միայն փոփոխություն չի կրել, այլև հարստացել է այլ ենթագույներով։ Օրինակ՝ Գոբլը համոզված է, որ իբրև վերոնշյալի հետևանք՝ ռուսներն իրենց իրականում ենթագիտակցորեն վտանգված են զգում, և «մեծ եղբոր մահակը» կամ ռուսական մեծապետականության տրամադրությունների ներկայի զորացումը սովորական ռուս մարդկանց շրջանում՝ պարզապես նրանց մտավախությունների ու լավ քողարկված տագնապների արտաքին դրսևորումն է: Գոբլը համոզված է որ ի հեճուկս մեծամասնության համոզման՝ իրականում ռուսական ինքնությունը Եվրասիայում ամենաթույլն է նույնիսկ այնպիսի թույլ պետությունների համեմատ, ինչպիսին, օրինակ, ամեն բանում ՌԴ–ի հետ համաձայնող Հայաստանն է։
Այնպես, որ, ըստ Գոբլի, այժմ Վերակենդանանում է տարածաշրջանայնության և կենտրոնախույս տրամադրությունների այն փուլը, որը 1990–ականների կեսերին այդքան դաժանաբար ճնշեց նախագահ Բորիս Ելցինը: Եվ այսօր արդեն Պուտինի ամենալուրջ մարտահրավերներից մեկը, եթե ոչ՝ ամենալուրջը, տարածաշրջանայնության աճի զսպումն ու դրա համադրումն է լինելու ռուս ենթաէթնիկ ազգայնականության հետ, ինչը շատ ավելի մեծ սպառնալիք է լինելու Մոսկվայի՝ իրավիճակը վերահսկողության տակ պահելու կարողությանը, քան ցանկացած «ոչ ռուսական/նարնջագույն», այսինքն՝ քաղաքական շարժում: Եվ վերջապես՝ Գոբլը կանխատեսում է, որ այս պրոցեսների արդյունքում, աշխարհը բոլորովին այլ Եվրասիայի հետ գործ կունենա, և ներկայի քարտեզի փոխարեն կկազմվի մեկ այլ քարտեզ, որտեղ առնվազն 6–20 նոր պետություններ կլինեն։
Շարունակությունը` «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում