Իրանի և Ադրբեջանի՝ առայժմ մի կողմ դրված խնդիրները. ե՞րբ իրար դեմ կօգտագործեն. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Իրանագետ Արտյոմ Տոնոյանը պատասխանել է «Փաստ»–ի հարցերին
– Պարո՛ն Տոնոյան, Բաքվում տեղի ունեցավ Ալիև–Ռոհանի հանդիպումը: Այն արդյունքների առումով մեծ նշանակություն ստացավ զուտ ադրբեջանական քարոզչակա՞ն դաշտում , թե իսկապես առաջընթաց կա հարաբերություններում:
– Երկուսն էլ առկա են՝ կա տեղեկատվա–քարոզչական հանգամանք: Բացի այդ,կա նաև որոշակի զարգացում երկու երկրների հարաբերություններում՝ հաշվի առնելով, որ Ահմադի Նեժադի կառավարման շրջանում այդ հարաբերություններն առանձնապես ջերմ չէին:
– Այս փուլում կա՞ն տարաձայնություններ:
– Առկա տարաձայնությունները շատ ավելի խորքային են և արմատական: Եվ, ըստ էության, այս փուլում կամ մոտ ապագայում դրանք չեն կարող լուծվել: Մեզ հայտնի տարաձայնությունների փաթեթը ենթակա չէ արագ լուծման: Այլ է խնդիրը, թե ինչպես են երկու երկրները մոտենում այդ խնդիրներին: Արծարծում կամ օգտագործո՞ւմ են դրանք իրար դեմ, թե ժամանակավորապես մի կողմ են թողնում, և փորձում լուծել այլ խնդիրներ, որոնք որոշակի ծրագրերի իրականացմանն են միտված: Ըստ էության, այս պահին տարվող քաղաքականությունը բխում է նշածս երկրորդ կետից. խնդիրները չեն օգտագործում իրար դեմ կամ միգուցե օգտագործում են, բայց դա չի հասնում հանրային դաշտ, և չի խանգարում հարաբերություններն այլ համատեքստում զարգացնելու առումով: Փորձում են իրականացնել այլ ծրագրեր, որոնք նախանշվել են երկու երկրների նախագահների տարբեր հանդիպումների և պայմանավորվածությունների ժամանակ:
– Կա՞ն աշխարհաքաղաքական կամ տարածաշրջանային այնպիսի հանգամանքներ, որոնց դեպքում մի կողմ թողնված տարաձայնությունները կարող են ի հայտ գալ:
– Իհարկե, կարող են լինել: Մեկ օրինակ բերեմ: Ադրբեջանը լավ հարաբերություններ ունի նաև Իսրայելի հետ, բայց Իրանն այս պահին որոշակիորեն չի անդրադառնում և չի փորձում կենտրոնանալ Ադրբեջանի և Իսրայելի հարաբերությունների վրա, թեպետ Իրանի համար անընդունելի են այդ հարաբերությունները և որոշակի վտանգ է զգում. Իրանի հանդեպ ամերիկյան նոր քաղաքականության հետևանքով Ադրբեջանի տարածքում Իսրայելի որոշակի ակտիվացումը կարող է վտանգավոր լինել: Սա օրինակներից մեկն է, իրականում փաթեթը շատ ավելի մեծ է:
– Իսկ տարածաշրջանային՝ ավելի կոնկրետ՝ Հայաստանի առումով հնարավո՞ր է, որ մի օր Իրանի և Ադրբեջանի շահերը բախվեն:
– Նաև վերոնշյալից է բխում այդ հավանականությունը: Մեր մասնագետները ևս սովորաբար նշում են, որ Ադրբեջան–Իսրայել հարաբերություններին հակադրվում են նաև հայ–իրանական հարաբերությունները: Եվ եթե փորձենք այդ սահմաններում դիտարկել, խնդիրը կարող է ավելի ակտիվ կամ ակտուալ դառնալ հայ–իրանական հարաբերությունների ավելի խորքային զարգացման համատեքստում:
Որպես կանոն՝ ՀՀ–Իրան տնտեսական և քաղաքական մակարդակներում համագործակցության խորացման պարագայում Ադրբեջանում միանգամից փորձում են ցույց տալ հարաբերությունների զարգացում Իսրայելի հետ, որպես պատասխան՝ հայ–իրանական զարգացող հարաբերություններին: Այսինքն՝ մենք որքան ակտիվ լինենք, խորացնենք Իրանի հետ հարաբերությունները, և քաղաքական բարձր մակարդակի հարաբերություններ փորձենք փոխադրել տնտեսական և իրական քայլերի ոլորտ, այնքան կմեծացնենք Ադրբեջանի և Իսրայելի ենթադրալ ակտիվությունը, ինչն էլ կարող է Իրան–Ադրբեջան հարաբերությունների լարվածության բերել: Սա, իհարկե, որպես սցենար եմ նշում: Երբ ամեն անգամ որևէ իրանցի պաշտոնյա այցելում է ՀՀ կամ որևէ համատեղ ծրագիր է իրականացվում ՀՀ–ի հետ, մենք ականատես ենք լինում ադրբեջանական, առնվազն լրատվական դաշտում առկա ակտիվությանը: Տեսնելով այդ, մենք ոչ թե պետք է սպասենք, թե հերթական ինչ ծրագիր կարող է իրականանալ Ադրբեջանի և Իրանի մասնակցությամբ, այլ Իրանի հետ մեր ակտիվ հարաբերություններով փորձել լարվածություն առաջացնել նաև Ադրբեջանում:
– Որքանո՞վ է Իրանին հաջողվում շրջանցել կամ մանևրել հակամարտող կողմերի՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև:
– Այս պահին Իրանը Կովկասում բալանսավորված քաղաքականություն է վարում: Հետխորհրդային շրջանից որդեգրած այդ քաղաքականությունը փորձում է պահպանել: Բաքու կատարած հերթական այցի և նախագահների համատեղ ասուլիսի ժամանակ նորից այդ քաղաքականությունը դրսևորվեց: Մի կողմից շեշտվեց տարածաշրջանում պատերազմի անթույլատրելիությունը, Արցախյան հակամարտությունը միայն քաղաքական բանակցությունների միջոցով լուծելի լինելու թույլատրելիությունը, բայց զուգահեռ խոսեց հակամարտությունների լուծման այն մոդելի մասին, որը ենթադրում է որևէ երկրի տարածքային ամբողջականության սահմանումը: Այսինքն՝ մի կողմից ասվում է մի բան, որը բխում է մեր շահերից, մյուս կողմից փորձում են հաշվի առնել ադրբեջանական կողմի շահերը:
Շարունակությունը՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում