Ծանոթ ու միարժամանակ անհայտ … երաժշտական գործիք զուռնա
Զուռնան լեզվակային փողային երաժշտական գործիք է: Զուռնան իր զիլ ու սուր, ճչացող ձայնով փոքր-ինչ մոտ է պարկապզուկին, բայց ավելի «ծակող» երանգով է, ինչով առանձնանում է մյուս բոլոր փողային նվագարաններից:
Զուռնան հարուստ պատմություն ունեցող գործիք է: Հին Հունաստանում զուռնայի նախորդին անվանել են ավլոս: Այն օգտագործվել է թատերական ներկայացումների, զոհաբերությունների և ռազմական արշավների ժամանակ: Իսկ ավլոս անվանման ծագումը կապված է առասպելական երաժիշտ Օլիմպոսի անվան հետ: Ավլոսը իր ճանաչումն է գտել Դիոնիսոսի մեղեդիների մեջ: Հետագայում այն տարածվել է Ասիայի, Մերձավոր և Միջին Արևելքի պետություններում: Այդ պատճառով էլ զուռնան տարածված է Աֆղանստանում, Իրանում, Վրաստանում, Թուրքիայում, Հայաստանում, Ուզբեկստանում և Տաջիկստանում: Զուռնան հանրահայտ է դարձել նաև Ռուսաստանում, որտեղ այն կոչել են սուռնա: Սուռնայի մասին հիշատակվում է 13-րդ դարի գրականության մասին գրքերում:
Պարսկաստանում զուռնան օգտագործվել է հնագույն ժամանակներից: Այն ժողովրդականորեն կոչվել է «գարա զուռնա»: Անունը կապված է գործիքի տեսքի և ձայնի հետ: Զուռնա նվագել են հարսանիքների, խաղերի ու մարզական մրցումների, ավանդական ծեսերի ժամանակ:
Ներկայումս զուռնայի նման մի քանի գործիք կա: Դրանցից են Ավլոսը, որը ստեղծվել է Հին Հունաստանում, և Հոբոյը, որը զուռնայի փոխարինիչն է սիմֆոնիկ նվագախմբերում: Վերջինս ունի մեծ դիապազոն, և օգտագործվում են քնարական մեղեդիներ նվագելու համար:
Զուռնան պատրաստում են փայտի այնպիսի կարծր տեսակներից, ինչպիսիք են ծիրանենին, թթենին կամ ընկուզենին, իսկ իսկ լեզվակը՝ պիպիչը եղեգից: Զուռնան իրենից ներկայացնում է փայտե փող, որը ծայրում ավելի լայն է։ Ուղիղ, աստիճանաբար լայնացող փողը մի կողմից ունի ութ, հակառակ կողմից՝ մեկ ձայնանցք։ Վերևի մասում հագցվում է ձայնի օղակաձև կարգավորիչը, որը ներառում է ձայնավերարտադրման վերադիր սարքավորումը՝ մետաղե կամ այլ նյութից շրջանակը, որի կենտրոնում գտնվող բարակ գլանի վրա տեղադրված է փչելու երկլեզվակ հարմարանքը՝ պիպիչը։
Զուռնան օգտագործվում է բացօթյա վայրերում, ժողովրդական տոնակատարություններում, հարսանիքներում ու այլ արարողություններում ինչպես տարբեր ժողովուրդների, այնպես էլ հայերի մոտ։ Ժողովրդական երաժշտության մեջ ելույթ ունենալիս միանգամից օգտագործվում է 2 զուռնա: Նվագելու ձայնը արտադրվում է ռնգային շնչառությամբ: Նվագելու համար գործիքը բերանին է դրվում փոքր թեքությամբ: Կարճ երաժշտության համար երաժիշտը շնչում է բերանով, իսկ երկարի ժամանակ նվագելիս կատարողը պետք է շնչի քթի միջոցով: Սովորականից ավելի թավ ձայնով զուռնայի տեսակը կոչվում է բոռոզա։ Կան վարպետ կատարողներ, ովքեր նվագում են երկու զուռնայով միաժամանակ՝ մեկով հնչեցնելով մեղեդին, իսկ մյուսով՝ դամը։ Երգացանկը բազմազան է, հարուստ է ամենատարբեր՝ սկսած մեծ ու փոքր ծավալով ստեղծագործություններից՝ սահարիից մինչև պարեղանակ։ Ներկայումս զուռնան հանդիսանում է նաև փողային նվագախմբի գործիքներից մեկը: Միևնույն ժամանակ, այն կարող է խաղալ մենակատար գործիքի դեր:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
Learn to save. World Savings Day with Idram Junior
